بررسی تأثیر تنش رطوبتی در مراحل مختلف رشد بر عملکرد و کارآیی مصرف آب در ارقام گندم

با توجه به محدودیت منابع آبی، تعیین حداقل مقدار آبی که منجر به تولید حداکثر عملکرد می‌شود از اهمیت بسیار برخوردار است. در این راستا پژوهشی در سال زراعی 83-1382 به‌طور همزمان در دو منطقه تربت‌جام و کرج، به‌صورت آزمایش فاکتوریل بر پایه بلوک‌های کامل تصادفی با دو فاکتور و در چهار تکرار اجرا شد. فاکتور اول شامل 9 رژیم مختلف آبیاری بر مبنای درصد تخلیه رطوبتی خاک بود که عبارت بودند از 1T (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی در تمام دوره رشد)؛ 2T و 3T (آبیاری به‌ترتیب در 60 درصد و 80 درصد تخلیه رطوبتی از ابتدای طویل شدن ساقه‌ها تا پایان دوره رشد)؛ 4T و 6T (آبیاری به‌ترتیب در 60 درصد و 80 درصد تخلیه رطوبتی در زمان گلدهی، آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی در سایر مراحل رشد)؛ 5T و 7T (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی تا زمان گلدهی؛ آبیاری به‌ترتیب در 60 درصد و 80 درصد تخلیه رطوبتی از زمان گلدهی تا پایان دوره رشد)؛ 8T (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی تا زمان گلدهی؛ قطع آبیاری از گلدهی تاپایان دوره رشد)؛ و 9T (آبیاری در 40 درصد تخلیه رطوبتی تا ابتدای پر شدن دانه؛ قطع آبیاری در طول دوره پر شدن دانه). فاکتور دوم شامل سه رقم گندم (چمران، مرودشت و گاسپارد) بود. نتایج نشان داد که انجام کم آبیاری آخر فصل، نسبت به اعمال تیمارهای کم آبیاری در مراحل ابتدایی رشد تأثیر زیادتری بر عملکرد و کارایی مصرف آب داشت، و مراحل گلدهی و دانه‌بندی حساس‌ترین مراحل به تنش بودند. کارایی مصرف آب در بین تیمارهای مختلف تنش رطوبتی بین 17/0 تا 34/1 کیلوگرم در مترمکعب در نوسان بود. واکنش ارقام گندم به رژیم‌های آبیاری در دو منطقه مورد بررسی متفاوت بود و شرایط گرم و خشک حاکم در تربت‌جام منجر به مصرف آب بیشتر و کارایی مصرف آب کمتر در این منطقه شد. در بین صفات مورد مطالعه عملکرد دانه بیشترین تأثیر مستقیم را بر کارایی مصرف آب داشت و بعد از آن میزان آب مصرفی مابقی تغییرات کارایی مصرف آب را توجیه کرد. بنابراین به نظر می‌رسد مدیریت آبیاری گندم به‌ویژه در مراحل انتهایی رشد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، و باید در هر منطقه مطابق با شرایط اقلیمی حاکم مورد توجه قرار گیرد.